Dwór w Jeżowie

Dwór w Jeżowie

Historia:
Jeżów to obecnie część wsi Wilczyska, położonej w gminie Bobowa, w powiecie gorlickim, w województwie małopolskim. Wedle źródeł historycznych jest to wieś powstała w wieku XIV, będąca własnością rodu szlacheckiego Jeżowskich herbu Strzemię. Istniejący tutaj dwór ufundowany został najprawdopodobniej w wieku XV przez Jeżowskich. W 1483 roku majątek wraz z dworem ,  drogą zamiany z Jeżowskimi przeszedł w posiadanie Klemensa Turskiego. Nowy właściciel, już przed 1525 rokiem, przebudował istniejący obiekt na dwór obronny, w stylu późnogotyckim, posiadający alkierzową basztę w narożniku. Taka budowa dworu umożliwiała kontrolowanie istniejącego szlaku wodnego. W 1529 roku, Jeżów przeszedł w ręce Adama Strasz, herbu Ogończyk. Z jego inicjatywy dwór przekształcono ze stylu gotyckiego w renesansową kamienicę przypominająca wiejską willę nierozerwalnie związaną z otaczającą przyrodą. Z tego okresu przebudowy pochodzi znajdująca się nad wejściem do dworu, murowana  tablica fundacyjna z herbem Ogończyk i napisem : „ GDI PAN BOG S NAMY- WSYTKO MIEC BEDZIEMY”. Pod koniec XVI wieku właścicielem dworu i Jeżowa został Marcin Winowski, prepozyt kolegiaty bobowskiej, potem majątek stał się własnością arian. Arianie przez ponad sto lat zamieszkiwali dwór, najprawdopodobniej przekształcając i adaptując go na zbór, jednocześnie zmieniając jego wystrój i dekoracje wewnętrzne. Po arianach, majątek w Jeżowie przejął Marcin Bylina herbu Belina, wróg innowierców. Pozostawił On we wnętrzach dworu, liczne wizerunki świętych. Na przełomie XVII i XVIII wieku, dwór bardzo często zmieniał właścicieli, przeważnie byli oni jednak ze sobą spokrewnieni. Kolejno, po Michale Bylinie majątek w Jeżowie należał m.in. do: Kurdwanowskich herbu Półkozic, Jaworskich herbu Jelita, Majchrowiczów.  Na początku XX wieku, dziedzicami dworu jeżowskiego została rodzina Ramułtów. Rodzina ta przebywała w dworze do roku 1945, czyli do czasów wywłaszczenia i reformy rolnej. Od roku 1945, dwór  bez obecności prawowitych właścicieli, w wyniku licznych zaniedbań popadał w coraz większa ruinę. W latach 1962- 1965 dwór poddano konserwacji, przywracając mu wygląd renesansowy. Po renowacji, obiekt przekazano na własność Liceum Sztuk Plastycznych w Tarnowie. Obecnie, dwór pełni rolę Domu Pracy Twórczej Liceum Sztuk Plastycznych w Tarnowie.

Opis:
Dwór w Jeżowie został ufundowany na przełomie XV i XVI wieku przez Jeżowskich. Dwór uległ przebudowie przed 1525 roku, kiedy jego właścicielem był Klemens Turski. Wówczas obiekt reprezentował typ fortalicjum obronnego, strażnicy otoczonej fosami i palisadą, posadowionego na palach dębowych osadzonych w bardzo wilgotnym gruncie. Dwór miał kształt prostokąta, składał się z trzech kondygnacji: przyziemia, dwóch pomieszczeń na piętrze o charakterze gospodarczym i kancelaryjnym, piętra mieszkalno- reprezentacyjnego. Na narożu południowo – wschodnim dworu usytuowana była nieregularna, owalna baszta, której górna część była wsparta na ozdobionych ceglanymi arkadami kroksztynach. Baszta wraz z poddaszem stanowiła idealne miejsce obrony. W wieku XVI, kiedy właścicielem Jeżowa został Adam Strasz herbu Ogończyk, nastąpiła kolejna przebudowa dworu, która zasadniczo zmieniła jego bryłę. Do starszej południowej części, dobudowano część północną, a całość konstrukcji dworu uległa obniżeniu. Dwór posiadał wtenczas cztery izby na kondygnacjach dolnych, oraz przyziemie i parter. Nad północną częścią, na piętrze znajdowała się sala reprezentacyjna. W ramach przebudowy, poszerzono również otwory okienne, wybudowano schody, powstały kamienne ramy kominków.  Dwór stał się siedzibą przystosowaną do codziennego życia. Przebudowa została uwieczniona na tablicy fundacyjnej z herbem Ogończyk, umieszczonej nad wejściem do dworu.  W czasie, gdy w dworze zamieszkiwali arianie we wnętrzach powstały polichromie, m.in w sali na piętrze dworu wykonano panoramę Jeżowa, w innych pomieszczeniach były malowidła zwierząt, drzew czy sceny o tematyce żeglarskiej i myśliwskiej. Do czasów współczesnych ( XXI wiek) dwór stanowi jeden z ważniejszych przykładów architektury rezydencjonalno – obronnej. Aktualnie, jest on usadowiony na wysokich piwnicach, zbudowany z piaskowca, otynkowany. W południowo – wschodnim narożniku znajduję się owalna baszta. Dwór nakryty jest wysokim, czterospadowym, gontowym dachem, nad basztą namiotowym. Do dworu prowadzi wejście po schodach przy ścianie północnej, pod którymi znajdują się drzwi do wysokich piwnic. Wnętrze dworu przypomina kwadrat, podzielony na cztery pomieszczenia o jednakowej wielkości. Do dnia dzisiejszego zachowały się elementy pierwotnej kamieniarki renesansowej,
a ściany w poszczególnych salach zdobią renesansowe polichromie.

Rejestr zabytków
Jeżów gm. Bobowa – zespół dworski:  dwór, A-542/49  i park A-527 z 20.11.1987

Bibliografia
1. M. Dayczak-Domasiewicz, Uwagi o architekturze renesansowych dworów w Jeżowie i Szymbarku w powiecie gorlickim [w:] Architektura rezydencjonalna województwa rzeszowskiego. Łańcut 1972
2. M. Dayczak-Domasiewicz, Jeżów – dwór renesansowy, Kraków 1958, mpis
3. Teresa Jakimowicz, Dwór murowany w Polsce w XVI wieku, Warszawa 1979
4. Piotr Gryglaszewski, Dwór w Jeżowie. Szlacheckie gniazdo nad Białą Dunajcową. 2009

Strony internetowe:
Strona internetowa Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego,
https://dnidziedzictwa.pl/dwor-obronny-w-jezowie/#_opis, dostęp 31.08.2020.

Ustawienia