Historia:
Krzesławice to dawna wieś ulokowana nad rzeką Dłubnią. Obecnie stanowi część Dzielnicy Wzgórza Krzesławickie
w Nowej Hucie. Dane źródłowe wskazują na rodowód wsi sięgający XII wieku. Pierwszymi bardziej znanymi właścicielami dóbr krzesławickich był ród rycerski Gryfitów. Następnie dobra te należały do klasztoru bożogrobców w Miechowie, oraz kolejno do klasztoru cystersów w Mogile. Pod koniec XVIII wieku, Krzesławice były w posiadaniu Akademii Krakowskiej.
Od roku 1788 stały się własnością ówczesnego rektora tej uczelni Hugo Kołłątaja. Kołłątaj wystawił tutaj drewniany dworek dla swojej matki, oraz otoczył go rozległym parkiem. Jednakże po upadku wojny w obronie Konstytucji 3 Maja, dworek został odebrany Kołłątajowi. Pomimo, że przez pewien czas w dworku zamieszkiwała matka Kołłątaja wraz z jego siostrą, prawowitym właścicielem był Karol Głębocki – konsyliarz konfederacji targowickiej. W 1822 roku, majątek krzesławicki i dwór zakupiła krakowska rodzina bankierska Kirchmayerów, która posiadała wiele krakowskich kamienic i podkrakowskich dworków. W 1826 roku, Kirchmayerowie wznieśli nowy dworek. Drewniany budynek wzniesiony przez Hugo Kołłątaja, ze względu na postępujące zniszczenia pełnił jedynie rolę tzw.: „ kuchni letniej”. W wyniku braku remontów i inwestycji budowlanych, ów dworek wybudowany przez Hugo Kołłątaja został rozebrany w 1918 roku. Następnym dzierżawcą majątku w Krzesławicach został krewny rodu – Kazimierz Girtler.
W roku 1876 dworek wraz z dobrami zakupił Jan Matejko. Zakupu tego dokonał, za pieniądze uzyskane ze sprzedaży obrazu „ Stefan Batory pod Pskowem”. Wówczas, w sąsiedztwie dworku ulokowane były: zabudowania gospodarcze, stodoły, piętrowy spichlerz, pole oraz staw z wyspą. W pobliżu znajdował się dzwonek zawieszony na dwóch wysokich słupach, których służył do zwoływania domowników na posiłki. Po przeciwnej stronie dworku był ogród i sad. Dworek był rezydencją letnią Matejki, idealnym miejscem do odpoczynku jak i pracy twórczej, a także podreparowania zdrowia dzieci artysty. Jan Matejko wprowadził zmiany i przebudowy w budynku dworu, wedle autorskiego projektu. Mianowicie, rozbudował dwór o dodatkowe pomieszczenie przeznaczone na pracownię malarską, dobudował na osi budynku drewniany ganek zwieńczony trójkątnym szczytem, a także zaprojektował dekoracyjną balustradę wokoło ganku. Prawdopodobnie malarz zlecił również zbudowanie oranżerii i cieplarni, które jednak nie przetrwały do czasów współczesnych.
W 1893 roku, po śmierci Jana Matejki, dworek stał się własnością jego małżonki, a następnie syna Tadeusza. Majątek ze względu na znaczące zadłużenia został jednak sprzedany. Zakupiła go rodzina Cybulskich, która już wcześniej „opiekowała” się dworkiem Matejków, oraz uprawą roli podczas ich nieobecności. Na początku XX wieku, wprowadzono modyfikacje w wyglądzie dworu: ganek drewniany przeniesiono na przeciwną stronę, tj. od zabudowań gospodarczych. Ostatnim prawowitym właścicielem dworku w Krzesławicach była córka rodziny Cybulskich- Maria Burzyńska aż do roku 1959.
W czasie II wojny światowej, przez jeden rok, w dworku stacjonowało wojsko niemieckie. Zdewastowano wówczas park, wycięto zabytkowe drzewa, doprowadzające jednocześnie do zniszczeń w budynku dworku. W 1945 roku, dworek był już bardzo zniszczony i zdewastowany, miał dziurawy dach i rynny przez które wlewała się woda, ściany pokryte były grzybem, rozpadowi uległa pracownia Jana Matejki. Dodatkowo, władze komunistyczne w dworku (w którym zamieszkiwała prawowita właścicielka Maria Burzyńska), dokładnie w dawnym salonie oraz jadalni, zameldowały rodziny z marginesu społecznego. Rodziny te poprzez swoje niszczycielskie działania, doprowadziły do jeszcze większej degradacji pomieszczeń wewnętrznych obiektu. Okoliczni mieszkańcy natomiast, zdewastowane deski i cegły traktowali jako bezpłatne materiały budowlane.
W 1959 roku, Maria Burzyńska ze względu na brak wystarczających środków finansowych, podjęła decyzję o oddaniu dworku i dóbr we własność Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych. Warunkiem przekazania było przywrócenie budowli do właściwego i pierwotnego stanu, oraz uruchomienie tutaj Muzeum Jana Matejki. Od roku 1960 z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych- Karola Estreichera młodszego rozpoczął się remont budynku dworku: odgrzybianie, nadbudowa zniszczonych ścian, odbudowa pracowni malarskiej, położenie nowych pokryć dachowych i rynien, doprowadzenie mediów i urządzenie wnętrz. 17 stycznia 1966 roku, w dworku uroczyście otwarto Muzeum Jana Matejki w Krzesławicach, którego właścicielem pozostało Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie.
Opis:
Dworek Jana Matejki w Krzesławicach, ulokowany jest przy ulicy Melchiora Wańkowicza 25 w Krzesławicach w obecnej dzielnicy Wzgórza Krzesławickie. Dworek jest budowlą powstałą w 1826 roku, wzniesioną przez rodzinę Kirchmayerów. Pierwotnie dworek przypominał wiejską rezydencję, z późniejszymi dobudowaniami wprowadzonymi przez kolejnego właściciela Jana Matejkę. Obecnie dworek nakryty jest dachem gontowym, posiadającym charakterystyczne lukarny.
Od frontu znajduje się ażurowo ozdobiony ganek projektu Jana Matejki. Na ścianie frontowej dworku znajduje się wmurowana w 1969 roku, tablica pamiątkowa z płaskorzeźbioną głową Matejki. Przed dworkiem znajduje się popiersie Jana Matejki. Dworek umieszczony jest pośród 4 hektarowego parku krajobrazowego z wiekowymi i rzadkimi okazami drzew. Wnętrze dworku urządzono w stylu właściwym dla domów z okresu I połowy XIX wieku. Z oryginalnego wyposażenia, z czasów zamieszkiwania Jana Matejki, jedynie pozostały: ganek, ławka, drzwi wejściowe, fortepian, sztalugi , a także dzwon do nawoływania domowników na obiad, aktualnie umieszczony na wieży pobliskiego kościoła.
We wnętrzu dworku, znajduje się sześć pokoi stanowiących własność Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych, tworzących ekspozycję muzealną. Jeden pokój poświęcony został Hugo Kołłątajowi. W pozostałych znajduję się kolekcja pamiątek po Janie Matejce, w tym: archiwalne rodzinne fotografie, oraz liczne obrazy. Wyposażenie ekspozycji muzealnej w większość pochodzi z pałacu Xawerego Pusłowskiego i jest w depozycie Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Obrazy znajdujące się ścianach są własnością Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych. Dworek Jana Matejki, jest miejscem w którym odbywają się wydarzenia kulturalne: spotkania tematyczne, konferencje, koncerty czy odczyty.
Bibliografia:
Rożek M., Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa, Warszawa, Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000.
Jaroszewski S., Dwory i dworki w Polsce, Warszawa: Sport i Turystyka MUZA S.A., 1997.
Zinkow J., Podkrakowskie wycieczki, Kraków: Krakowski Ośrodek Informacji i Reklamy Turystycznej „Wawel–Tourist”, 1977.
Strony internetowe:
https://dnidziedzictwa.pl/dworek-jana-matejki-w-krzeslawicach/ [ dostęp z dnia 24.07.2020, godz. 13.20]
https://www.krajoznawcy.info.pl/dworek-jana-matejki-w-krzeslawicach-29154 [ dostęp z dnia 24.07.2020, godz. 14.00]
Fotografia dworu: 2015, Krzysztof Kodura ( http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/3119/Krakow_-_Krzeslawice/)